متن و ترجمه خطبه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم در خصوصیات ماه مبارک رمضان:
اى مردم! بدرستى که ماه خدا بسوى شما مىآید درحالیکه نوید برکت و رحمت و آمرزش را به همراه دارد، ماهى که از همه ماهها نزد پروردگار با فضیلتتر است و روزها و شبها و ساعات آن بر سایر روزها و شبها و ساعات ماههاى دیگر برترى دارند. ماهى که براى میهمانى پروردگار دعوت شدهاید و از جمله افرادى که مورد کرامت و تکریم پروردگار قرار گرفتهاند واقع شدید....
إنَّ رَسولَ اللهِ صلّى الله علیه و آله و سلّم خَطَبَنا ذاتَ یَومٍ فَقالَ: أیُّها النّاسُ! إنَّهُ قَد أقبَلَ إلَیکُم [علیکم] شَهرُ اللهِ بِالبَرَکَة و الرَّحمَة و المَغفِرَة؛ شَهرٌ هو عِندَ اللهِ أفضَلُ الشُّهورِ و أیّامُهُ أفضَلُ الأیّامِ و لَیالیهِ أفضَلُ اللَّیالى و ساعاتُهُ أفضَلُ السّاعاتِ. هو شَهرٌ دُعیتُم فیهِ إلَى ضیافَة اللهِ و جُعِلتُم فیهِ مِن أهلِ کَرامَة اللهِ؛ أنفاسُکُم فیهِ تَسبیحٌ و نَومُکُم فیهِ عِبادَة و عَمَلُکُم فیهِ مَقبولٌ و دُعاؤُکُم فیهِ مُستَجابٌ. فاسألوا اللهَ رَبَّکُم بِنِیّاتٍ صادِقَة و قُلوبٍ طاهِرَة أن یُوَفِّقَکُم لِصیامِهِ و تِلاوَة کِتابِهِ؛ فَإنَّ الشَّقِىَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللهِ فى هَذا الشَّهرِ العَظیمِ. و اذکُروا بِجوعِکُم و عَطَشِکُم فیهِ جوعَ یَومِ القیامَة و عَطَشَهُ، و تَصَدَّقوا عَلَى فُقَرائِکُم و مَساکینِکُم، و وَقِّروا کِبارَکُم، و ارحَموا صِغارَکُم، و صِلوا أرحامَکُم، و احفَظوا ألسِنَتَکُم، و غُضُّوا عَمّا لا یَحِلُّ النَّظَرُ إلَیهِ أبصارَکُم و عَمّا لا یَحِلُّ الاستِماعُ إلَیهِ أسماعَکُم، و تَحَنَّنوا عَلَى أیتامِ النّاسِ یُتَحَنَّن عَلَى أیتامِکُم، و توبوا إلَى اللهِ مِن ذُنوبِکُم، و ارفَعوا إلَیهِ أیدِیَکُم بِالدُّعاءِ فى أوقاتِ صَلاتِکُم، فَإنَّها أفضَلُ السَّاعاتِ یَنظُرُ اللهُ عَزَّوجَلَّ فیها بِالرَّحمَة إلَى عِبادِهِ[1] یُجیبُهُم إذا ناجَوهُ و یُلَبِّیهِم إذا نادَوهُ و یُعطِیهِم إذا سَألوهُ و یَستَجیبُ لَهُم إذا دَعَوهُ.
أیُّها النَّاسُ! إنَّ أنفُسَکُم مَرهونَة بِأعمالِکُم فَفُکُّوها بِاستِغفارِکُم، و ظُهورَکُم ثَقیلَة مِن أوزارِکُم فَخَفِّفُوا عَنها بِطولِ سُجودِکُم؛ و اعلَموا أنَّ اللهَ[2] أقسَمَ بِعِزَّتِهِ أن لا یُعَذِّبَ المُصَلِّینَ و السّاجِدینَ و أن لا یُرَوِّعَهُم بِالنّارِ یَومَ یَقومُ النّاسُ لِرَبِّ العالَمینَ.
أیُّها النّاسُ! مَن فَطَّرَ مِنکُم صائِمًا مُؤمِنًا فى هَذا الشَّهرِ کانَ لَهُ بِذَلِکَ عِندَ اللهِ عِتقُ نَسَمَة و مَغفِرَة لِما مَضَى مِن ذُنوبِهِ. قیلَ: یا رَسولَ اللهِ! فَلَیسَ کُلُّنا[3] یَقدِرُ عَلَى ذَلِکَ. فَقالَ صلّى الله علیه و آله و سلّم: اتَّقوا اللهَ[4] النّارَ و لَو بِشِقِّ تَمرَة اتَّقوا النّارَ] و لَو بِشَربَة مِن ماءٍ.
أیُّها النّاسُ! مَن حَسَّنَ مِنکُم فى هَذا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازًا عَلَى الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأقدامُ، و مَن خَفَّفَ فى هَذا الشَّهرِ عَمّا مَلَکَت یَمینُهُ خَفَّفَ اللهُ عَلَیهِ حِسابَهُ، و مَن کَفَّ فیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللهُ عَنهُ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ، و مَن أکرَمَ فیهِ یَتِیمًا أکرَمَهُ اللهُ یَومَ یَلقاهُ، و مَن وَصَلَ فیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللهُ بِرَحمَتِهِ یَومَ یَلقاهُ، و مَن قَطَعَ فیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللهُ عَنهُ رَحمَتَهُ یَومَ یَلقاهُ، و مَن تَطَوَّعَ فیهِ بِصَلاة کَتَبَ اللهُ لَهُ بَراءَة مِنَ النّارِ، و مَن أدَّى فیهِ فَرضًا کانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدَّى سَبعینَ فَرِیضَة فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ، و مَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاة عَلَىَّ ثَقَّلَ اللهُ میزانَهُ یَومَ تَخِفُّ المَوازینُ، و مَن تَلا فیهِ آیَة مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فى غَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ.
قالَ أمیرالمؤمنین علیه السّلام: فَقُمتُ فَقُلتُ: یا رَسولَ اللهِ (صلى الله علیه و آله)! ما أفضَلُ الأعمالِ فى هَذا الشَّهرِ؟ فَقالَ: یا أبا الحَسَنِ! أفضَلُ الأعمالِ فى هَذا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللهِ؛ الحدیث.
روزى رسول خدا براى ما خطبه ایراد مىفرمود و چنین فرمودند: اى مردم! بدرستى که ماه خدا بسوى شما مىآید درحالیکه نوید برکت و رحمت و آمرزش را به همراه دارد، ماهى که از همه ماهها نزد پروردگار با فضیلتتر است و روزها و شبها و ساعات آن بر سایر روزها و شبها و ساعات ماههاى دیگر برترى دارند. ماهى که براى میهمانى پروردگار دعوت شدهاید و از جمله افرادى که مورد کرامت و تکریم پروردگار قرار گرفتهاند واقع شدید. نفسهاى شما در این ماه تسبیح بحساب مىآید و خواب شما در این ماه عبادت نوشته مىشود، اعمال شما در این ماه مورد قبول حضرت حقّ و دعاهاى شما به مرتبه اجابت خواهد رسید. پس با قلبى خالص و نیّتى پاک و صادق از خدا بخواهید که شما را موفّق به روزه دارى و تلاوت قرآن بدارد. به تحقیق که شقى و بدبخت آن کسى است که از آمرزش الهى در این ماه با عظمت محروم گردد.
گرسنگى و عطش در این ماه شما را به یاد گرسنگى و عطش روز قیامت بیندازد. بر فقراء و تنگدستان ببخشائید، بزرگانتان را تعظیم و تکریم و زیردستان را مورد رأفت و رحمت قرار دهید. ارحام و خویشان خود را صله رحم کنید. زبان خود را نگه دارید و چشمان خود را از آنچه مورد سخط و غضب الهى است بپوشانید و گوشهاى خود را از آنچه شنیدنش نکوهش شده است ببندید. بر یتیمان مردم رأفت کنید تا بر یتیمان شما رأفت و عطوفت کنند. و از گناهان خویش به درگاه الهى طلب مغفرت نمائید. و در اوقات نماز دستهاى خود را براى دعا به پیشگاه خدا بلند کنید، و بدانید که اوقات نماز برترین اوقات است در نزد پروردگار که خداى متعال به بندگانش نظر لطف و مرحمت مىاندازد. اگر او را بخوانند پاسخ مىدهد و چون او را ندا کنند مىپذیرد و جواب مثبت مىدهد و اگر از او چیزى درخواست کنند عطا مىکند و دعوت آنها را ردّ نمىنماید.
اى مردم! بدانید که افعال و اعمال، جانهاى شما را در بند گرفتاریها و عالم شهوات و دنیاى دنىّ درآورده است، پس با طلب آمرزش از خدا آنها را رها سازید و از قید عالم شهوت بیرون آورید. آثار و پیامدهاى کردار ناشایست بر پشت شما سنگینى نموده است، پس بواسطه سجدههاى طولانى این بار گران را از دوش خود بردارید. و بدانید که خداى متعال به عزّت و جلال خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده کنندگان را به عذاب کیفر ندهد. و به آتش دوزخ آنان را بیمناک نسازد در روزى که همه در پیشگاه حساب اعمال نزد او حاضر مىشوند.
اى مردم! کسى که در این ماه روزه دارى را افطار دهد مانند کسى است که بندهاى را در راه خدا آزاد نموده است و تمام گناهان گذشته او مورد آمرزش قرار مىگیرد. بعضى به پیامبر عرض کردند: همه ما قادر نیستیم که روزهداران را به افطار دعوت کنیم. پیامبر فرمود: تقوى را براى خود تحصیل نمائید گرچه به مقدار افطار دادن به اندازه تکّهاى از خرما باشد یا جرعهاى از آب.
اى مردم! کسى که در این ماه اخلاق خود را نیکو کند در روزى که قدمها بر بالاى صراط مىلرزد او جواز عبور از صراط دریافت خواهد کرد و کسى که بر غلامان و کنیزانش آسان بگیرد خداى متعال در روز بازپسین بر او آسان خواهد گرفت. و کسى که آزارش به دیگران را در این ماه کنترل نماید خداوند در روز قیامت او را مورد سخط و غضب خود قرار ندهد، و کسى که یتیمى را در این ماه گرامى بدارد خدا در روز ملاقات با بندگانش او را گرامى خواهد داشت. و کسى که ارتباط با خویشان خود را در این ماه پیوند دهد خداوند بین خود و او در روز جزا به رحمت واسعهاش پیوند برقرار نماید. و کسى که قطع رحم نماید خدا رحمتش را در روز قیامت از او دریغ نماید. و کسى که در این ماه نافلهاى بخواند خداوند برائت از آتش دوزخ را براى او مىنویسد. و کسى که واجبى از واجبات را در این ماه انجام دهد خداى متعال ثواب هفتاد عمل واجب در غیر این ماه براى او منظور مىدارد. و کسى که در این ماه بر من درود بفرستد (اللهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد) خداوند کفّه ترازوى عمل او را در روزى که کفّههاى ترازوى اعمال سبک است سنگین خواهد نمود. و کسى که در این ماه آیهاى از قرآن بخواند مانند کسى است که یک ختم قرآن در غیر این ماه نموده است.
اى مردم! درهاى بهشت در این ماه باز است، پس از خدا بخواهید تا بر روى شما نبندد. و دربهاى جهنّم بر روى شما بسته است پس از خدا تقاضا کنید تا بر روى شما نگشاید. و بر دست و پاى شیاطین در این ماه بند نهادهاند، پس از خدا بخواهید که آنها بر شما مسلّط نگردند.
أمیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: من ایستادم و عرض کردم اى رسول خدا! بهترین اعمال در این ماه چه عملى است؟
حضرت فرمودند: اى ابالحسن با فضیلتترین اعمال در این ماه دورى جستن از محرّمات الهى است؛ تا آخر حدیث.[5]
[1]ـ و فى الوافى: بِالرَّحمَة إلى عِبادِهِ.
[2]ـ فى الوافى: تَعالَى ذِکْرُهُ.
[3]ـ فى نسخة الوافى: یَقْدِرُ.
[4]ـ فى الوافى: و لَو بِشِقِّ تَمرَة.
[5]ـ منبع: www.maktabeshia.blogsky.com
ـ وسائل الشیعة، ج 10، ص 313، فى کتاب الصوم باب تأکّد استحباب الاجتهاد فى العبادة؛ و نیز این حدیث شریف را مرحوم سیّد در اقبال و مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکى در أعمال السنة نقل نمودهاند، و در کتاب عیون أخبار الرّضا، ج 2، ص 265.
ـ انوارالملکوت، ج1، ص: 32.